Bee-Matan Lodudo mai husi Bee-Matan Heturia iha Suku Humboe, Ermera. Bee-matan ne’e kle’an no kuak uitoan de’it. Hori otas ba otas fatin ne’e bei’ala sira hanaran bee-ulun nia kuak. Tuir istória, iha katuas na’in-rua ida naran Simbuti-Lakod no ida seluk narak Mau-Bau. Sira na’in-rua karau atan tanba hein karau no bibi. Loron-loron besik iha rai-kuak, ne’ebé lokaliza iha ai-laran fuik, bee atu hemu mós laiha tanba tempu bailoro. Tekiteki, manu-lakateu semo tama rai-kuak ne’e.
Nune’e, Avó Simbuti-Lakod fila mai hamutuk ho nia alin Mau-Bau hafuhu iha ai-mahon ida, tanba loron manas sira hein karau no bibi. Iha loron tuirmai, sira tuur to’o matan dukur, manu-lakateu lian iha ai-hun mahon nia leten ho lian, ‘tuku-tru-tuku-tru,” lian to’o dala tolu. Hafoin lian dala ida tan, avó nain-rua dehan, “Ha’u hanoin atu ka’er de’it ó atu hakiak. Bainhira manu-lakateu lian dala-rua, avó nain-rua matan dukur labele, sira dukur tuur de’it. Lakateu lian dala tolu tanmaibé sira sei matan dukur nafatin.
Derrepente, lian tarutu iha rai-kuak, Avó Simbuti-Lakod hamriik kedas no hare fahi mean makerek ida mosu husi bee-matan no sees-an tiha ba sorin, hafoin fahi mutin maus ida mosu fali kedas. Iha fatin ne’ebé fahi rua ne’e mosu, naksulin bee hanesan mota ki’ik ida . Iha tempu ne’ebá kedas udan mós boot no halo volume bee sai boot liután. Avó na’in-rua komesa ke’e lutu hale’u bee-matan ne’e atu hodi sulan fahi rua ne’e. Fahi mutin iha fatin de’it, maibe fahi mean makerek la’o tiha ba mora laran hodi dada mós Avó Mau-Bau. Fahi mutin ko’alia, “imi labele tuir fahi mean ne’e, tanba nia sei lori imi soe tun ba mota.
Iha tempu ne’ebá, abu-abu taka halo rai nakukun, udan no mota boot mós tun maka’as no lori Avó na’in – rua to’o mota-ain. Fahi mutin mai no tula sira ba nia kabaas hodi lori ba rai maran. Avó na’in-rua malirin tebes tanba foin sai husi bee. Sira taa au betun nia rohan no kose besi halo ahi lakan atu sira haneruk. Hafoin sira na’in-rua hela iha fatin ne’e durante tempu balun no sai tiha badaen hodi tuku besi sai ahi.
Loron tuirmai mota mós menus no sira bá fali fatin ne’ebé sira hetan fahi mutin. Maibé to’o iha ne’ebá sira haree de’it maka fahi nia ain fatin. Tanba hadomi tebes fahi rua ne’e, Avó na’in-rua halo sira nia urat mama husi bua malus hodi sinál fiar katak fahi rua ne’e sei fila hikas ba luhan ne’ebé sira halo ona iha Lodudo. Sira kontinua la’o, maski mota sei boot. Hakur tiha mota, tuir dalan, manu’lakateu lian nu’udar sinal di’ak. Maibé Avó na’in-rua lakomprende.
Avó na’in-rua hetan fali fahi nia kabun kose an iha kabubu lolon, maibé sira lahatene fahi nia paradeiru iha loos ne’ebé. Avó na’in-rua halo hikas urat mama hodi haree katak, fahi ne’e lalakon no sei filafali ba sira-nia fatin. Sira haree fali tan fahi nia ain fatin sukit hela rai foun, nune’e avó na’in-rua fokit boto oan no malus hodi kuda iha fatin ne’e, fatin ne’e nia naran Nalmorema, Gleno. Kuda tiha, Avó na’in-rua mós filafali ba Lodudo. Iha ne’ebá, sira haree fahi rua sulan an rasik iha luhan laran, sira na’in-rua haksolok tebes tanba animál ne’ebé sira hadomi fila hikas ba sira-nia fatin.
Tanba haksolok, avó na’in-rua agradese ba Maromak hodi konvida família sira halo festa, kalan hitu loron hitu hanesan mós sau-batar. No ikusmai, Avó Simbuti-Lakod ho nia alin Avó Mau-Bau mak hein uma-lisan Marobo ho Bee-Malae.
Istória husi: Sr. Pedro madeiraSoares,
Aldeia Urletoho, Suku Poetete, Ermera.
